Laten we eerlijk zijn : als je ooit hebt gedacht “Waarom kunnen we hier niet gewoon over stemmen ?”, dan ben je niet de enige. Een referendum klinkt simpel, toch ? Een grote groep mensen stemt over een vraag, en de meerderheid beslist. Klaar. Maar in Nederland… is het allemaal net wat ingewikkelder. En zeldzamer.
Even terug : wat is een referendum eigenlijk ?
Heel kort : een referendum is een volksstemming. Je legt een vraag of wetsvoorstel voor aan alle kiesgerechtigde burgers, zij stemmen ja of nee, en op basis daarvan wordt er iets besloten.
In theorie een prachtig voorbeeld van directe democratie. In de praktijk ? Nou…
Waarom zijn referenda in Nederland zo uitzonderlijk ?
Oké, hier komt het gekke. Nederland heeft op papier geen traditie van referenda. We zijn een parlementaire democratie – dat wil zeggen dat wij volksvertegenwoordigers kiezen, en zij nemen de beslissingen voor ons. Het idee is : je kiest mensen die jij vertrouwt om het werk te doen, zodat je niet over élk wetsartikel hoeft te stemmen.
En toch : er zijn momenten geweest waarop referenda wél zijn gehouden. De bekendste ? Dat was in 2005, over de Europese Grondwet. En in 2016, over het associatieverdrag met Oekraïne. Beide keren was het een zogenaamd *raadgevend referendum*. En beide keren ging het… nogal mis.
Wat is een raadgevend referendum eigenlijk ?
Tussen 2015 en 2018 hadden we in Nederland een wet die het mogelijk maakte om een raadgevend referendum aan te vragen. Als je genoeg handtekeningen verzamelde – eerst 10.000, daarna 300.000 – dan kon je een referendum afdwingen over een aangenomen wet.
Maar let op : *raadgevend* betekent niet bindend. De Tweede Kamer mocht de uitkomst dus naast zich neerleggen. En dat is precies wat gebeurde. In 2016 stemde een meerderheid tegen het associatieverdrag met Oekraïne… en tóch ging het verdrag gewoon door.
Beetje frustrerend, niet ?
Waarom is de wet alweer afgeschaft ?
Tja. Dat is dus het wrange. In 2018 heeft het kabinet-Rutte III de referendumwet weer ingetrokken. Volgens hen leidde het instrument tot “verwarring” en zou het de representatieve democratie ondermijnen.
Maar eerlijk gezegd voelde het voor veel mensen als : “We luisteren toch niet naar je stem, dus we schaffen het gewoon af.” Het idee dat je als burger écht invloed had, verdween daarmee weer snel.
Zijn referenda helemaal van de baan ?
Niet helemaal. Er bestaan nog vormen van lokale referenda – bijvoorbeeld in Amsterdam of Utrecht kun je soms stemmen over plannen van de gemeente. Maar landelijk ? Nee. Er is op dit moment géén wet die een nationaal referendum mogelijk maakt.
Soms hoor je in Den Haag wel ideeën voor een *bindend correctief referendum* – dat zou burgers de mogelijkheid geven om een wet terug te draaien. Maar dat voorstel is al járen onderweg en stuit op veel weerstand.
Waarom is er zoveel politieke weerstand ?
Goede vraag. Sommigen vinden dat referenda populisme in de hand werken. Dat ze te veel versimpelen. Dat mensen “nee” stemmen uit onvrede, zelfs als ze het onderwerp niet helemaal begrijpen.
Misschien zit daar een kern van waarheid in, maar… is dat niet juist een reden om de politiek begrijpelijker te maken ? Persoonlijk denk ik dat de angst voor referenda vooral laat zien hoe weinig vertrouwen er is – van de politiek richting burgers, en omgekeerd.
En jij ? Zou jij willen stemmen in een referendum ?
Stel je voor : je krijgt een duidelijke vraag. Je kunt meebeslissen over een grote wetswijziging. Zou jij dat doen ? Of denk je : laat het maar aan de Kamer over ?
Want uiteindelijk draait het hierom : willen we als samenleving méér directe invloed, of houden we het bij vertegenwoordigers die “voor ons” spreken ? Moeilijke vraag. Maar wel eentje die we serieus moeten nemen.
En zeg nou zelf… als we het niet eens mogen vragen, hoe weten we dan wat de mensen écht willen ?